Karl Haushofer en de verloren traditie van Geopolitiek

Karl Haushofer en de verloren traditie van Geopolitiek

Shahzada Rahim

De beroemde Amerikaanse politiek geograaf en theoreticus Nicholas J. Spykman zei ooit: "Ministers kunnen komen en gaan, zelfs dictators sterven, maar de bergketens blijven onverstoorbaar". Het is een vaststaand feit dat de geografische omstandigheden, die verwijzen naar het fysieke grondgebied van de staat, de ware determinant van de Internationale Politiek zijn gebleven. Eeuwenlang heeft de geografie een centrale rol gespeeld bij het bepalen van de macht en invloed van een staat in de internationale politiek. Zo verwoestte het oude Rome Carthago op heroïsche wijze vanwege zijn immense en strategische geografie. Evenzo was de nederlaag van de grote Europese strijder Napoleon in Rusland te wijten aan zijn gebrek aan inzicht in de Russische geografische omstandigheden.

In dit verband kan een van de oude verslagen over de strategische rol van de geografie worden teruggevoerd op de geschriften van de beroemde Oudgriekse historicus Thucydides, wiens boek "De geschiedenis van de Peloponnesische oorlog" een beknopt verslag geeft van de rol van de geografie bij het winnen van oorlogen. Volgens de beroemde Amerikaanse historicus en geopolitiek deskundige Robert D. Kaplan "is de externe omgeving waarmee elke staat te maken krijgt, bepalend voor zijn eigen strategie". Dit was zeker het geval bij de poging van Napoleon om Rusland binnen te vallen.

Door de geschiedenis heen is de fysieke realiteit van de staat altijd de hoeksteen geweest van het staatsmanschap en de grote strategie. Niettemin mag niet uit het oog worden verloren dat de geografische toestand van de staat een onomkeerbaar lot is. De term "onomkeerbaar lot" is hier de werkelijke essentie van de geopolitiek, die het ware gezicht is van de internationale politiek van vandaag.

De traditie van het geopolitieke denken gaat terug tot de Griekse oudheid en het was pas na de Europese renaissance aan het eind van de zestiende eeuw dat het discours van de geopolitiek in de hoofdstroom terechtkwam. Het was de beroemde Duitse geograaf en geopoliticus Frederick Ratzel, die in zijn meesterwerk "De politieke geografie" staten als een groeiend organisme conceptualiseerde. Volgens Ratzel ontlenen staten hun feitelijke macht en projecteren zij hun invloed op het internationale toneel aan het land dat zij bezitten.

Later was het de beroemde Zweedse geograaf Rudolf Kjellén, die pionierde met het begrip geopolitiek door het te verklaren als de wetenschap van de staten. Voor Kjellen omvat het domein van de geopolitiek economische omvang, demografische patronen, politieke opzet, sociale structuur, en geografische parameters. Na het einde van de Eerste Wereldoorlog werd het discours van de geopolitiek een belangrijk onderwerp van debat en discussie onder Europese geografen.

Vervolgens was het de beroemde Duitse geograaf Karl Haushofer, die het discours van de geopolitiek aan het begin van de twintigste eeuw uitbreidde en vooruit hielp door het een nieuwe richting te geven. In Haushofers radicale geografische navigatie beschikken Duitsland, Italië en Japan niet over een voldoende groot grondgebied en zouden zij dus niet kunnen overleven, als zij niet zouden uitbreiden. In dit opzicht bepleitte Karl Haushofer voor geografisch kleinere staten de geopolitieke regionalisering om de natuurlijke sfeer te accumuleren voor hun overleving.

Dit was inderdaad een radicale verschuiving in het discours van de geopolitiek, dat vandaag de dag een belangrijk onderwerp van debat en discussie is. Aan de andere kant kan niet worden ontkend dat het begrip geopolitiek een zuiver discursief verschijnsel is, dat de werkelijkheid vaststelt door middel van taal. In dit opzicht kan de bijdrage van Karl Haushofer niet worden veracht, omdat zijn geschriften een belangrijke rol hebben gespeeld bij de zuivering van de "geopolitiek" als discipline.

Volgens de critici heeft Karl Haushofer echter door middel van zijn discursieve geschriften getracht de "Pseudo-Westers-Teutoonse" vorm van geopolitiek tot stand te brengen. Bovendien was Haushofers idee van de pan-regio's erop gericht het belang van de regionale geopolitiek op het continentale niveau te laten varen. Niettemin kan niet worden ontkend dat het Ratzels beroemde werk "De politieke geografie" was dat de grondslag legde voor het nieuwe geopolitieke denken en discours in Europa.

Ratzels concept van politieke geografie was vergelijkbaar met Herders constructie van een natie, die ook sterk werd beïnvloed door het concept van klimatologische geografie. Eerder was het Carl Ritter, die het discours van de politieke geografie en de geopolitiek uitbreidde rond het concept van ruimte en natuur. Misschien is dit de reden waarom Ritter in zijn werk veel nadruk legde op ruimte en natuur door ze te beschouwen als de belangrijkste determinanten van politieke geografie. Hetzelfde geldt voor Ratzel en Karl Haushofer, die met succes het Darwinistische concept van natuurlijke selectie toepasten op het geopolitieke discours.

De complexe aard van de internationale politiek vraagt vandaag om een nieuwe radicale geopolitieke denkwijze en aanpak. Sinds het begin van de neoliberale globalisering in de jaren tachtig en het einde van de bipolariteit hebben staten hun geografische betekenis verloren. In dit opzicht vraagt de bestaande complexe aard van de staten en het internationale systeem om de reïncarnatie van de verloren gegane traditie van radicale geopolitiek, die inherent was aan het geografische denken van Karl Haushofer.

Bron: https://katehon.com/en/article/karl-haushofer-and-lost-tradition-geopolitics