Wereldwijde politiestaat of opstand van de onderdrukten?

Wereldwijde politiestaat of opstand van de onderdrukten?

Markku Siira

William I. Robinson is hoogleraar Sociologie aan de Universiteit van Californië, Santa Barbara. Hij analyseert politieke economie, globalisering en Latijns-Amerikaanse politiek. Hij heeft ook uitvoerig geschreven over de wijze waarop het neoliberale kapitalisme de natiestaten en samenlevingen heeft geglobaliseerd en fundamenteel van gedaante heeft doen veranderen.

In The Global Police State (Pluto Press, 2020), dat vorig jaar verscheen, vestigt Robinson de aandacht op het ontstaan van een "wereldwijde politiestaat" in de 21e eeuw.

Hoewel hij de coronacrisis niet heeft voorzien, aangezien de tekst van het boek dateert van vóór de publicatie ervan, is Robinson zich ervan bewust dat de dystopische visies van de vierde industriële revolutie steeds dichter bij onze huidige politieke realiteit komen te liggen.

In zijn boek onderzoekt hij echter hoe het geglobaliseerde neoliberale kapitalisme uit de hand loopt, nieuwe kloven van verarming creëert en tegelijkertijd het natuurlijk milieu vernietigt.

Robinson betoogt dat het concept van de mondiale politiestaat rekening moet houden met drie onderling samenhangende ontwikkelingen.

Het eerste is het "alomtegenwoordige systeem van massale sociale controle, onderdrukking en oorlogvoering dat door heersende groepen wordt gepromoot om de werkelijke en potentiële opstand van de wereldarbeidersklasse en het overtollige volk in te dammen".

Ten tweede de "gemilitariseerde accumulatie van kapitaal", waarmee hij doelt op het maken van kapitalistische winst door middel van een "wereldwijde oorlogseconomie" en ten derde "de toenemende verschuiving naar politieke systemen die kunnen worden gekarakteriseerd als fascisme van de 21e eeuw of zelfs totalitair in bredere zin".

Naarmate de systeemcrisis voortduurt, worden steeds meer mensen uitgesloten van toegang tot rijkdom en basismiddelen en ontstaan nieuwe "overschotpopulaties" die door regeringen, technologiebedrijven en particuliere veiligheidstroepen met steeds meer geweld en wetenschappelijk geavanceerde methoden worden onderdrukt.

Naarmate de ongelijkheid in de wereld is toegenomen, is het kapitaal sterk geconcentreerd geraakt in de handen van een "transnationale bedrijfselite" die haar economische macht gebruikt om het staatsbeleid te beïnvloeden en te controleren. Zoals Robinson schrijft, "worden staten steeds meer bestuurd ten voordele van kleine politieke en economische elitegroepen, die rampzalige bezuinigingsmaatregelen en verlammende schulden opleggen aan de rest van de samenleving".

Tijdens de globaliseringsgolf van de jaren negentig en 2000 leek het kapitalisme eindeloos dynamisch, gesteund en versterkt door een ideologisch opvallende consumptiecultuur. Maar de financiële crisis van 2008 - en nu de rentepandemie - hebben de diepe instabiliteit ervan blootgelegd.

Naarmate meer en meer mensen hun baan verliezen, of helemaal van sociale participatie worden uitgesloten, wordt deze uitsluiting een potentieel explosieve politieke uitdaging. De superrijken worden 's nachts wakker gehouden door de vrees voor een "opstand van de onderdrukten" en hebben zich in de wereld van het late kapitalisme al geïsoleerd van "het volk" in hun bewaakte vestingen.

De vormen van isolement variëren volgens Robinsons van "grenscontrolemechanismen voor immigranten en massale opsluiting tot de criminalisering van werklozen en daklozen". Zelfs "witteboordenwerknemers en de steeds onzekerder wordende middenklasse" worden door hun werkgevers aan meer toezicht onderworpen en de regeringen breiden hun bevoegdheden uit in naam van de "openbare veiligheid".

Repressie is ook een lucratieve zaak. Oorlogsvoering en sociale controle zijn aantrekkelijk voor een breed scala van actoren, van particuliere militaire bedrijven tot dataminingbedrijven. Het is een echt internationaal fenomeen.

De toegenomen angst voor misdaad en veiligheid ondermijnt de openbare ruimte en de kwaliteit van het democratische leven. De militarisering van de ruimte is politiek en cultureel beangstigend en zet volgens Robinson ook de deur open voor toekomstig massaal geweld tegen de onderdrukten en de verarmen.

Robinson betoogt overtuigend dat het kapitalisme van centrale bankiers en oligarchen muteert in een openlijk autoritair systeem dat sociale behoeften en individuele vrijheid met voeten treedt.

Van de technologiebedrijven die het gebruik van het internet door de burgers controleren tot de verhardende greep van de regeringen, zitten we gevangen in een alomtegenwoordige toestand die de indruk wekt dat deze ellendige wereld van ongebreideld kapitalisme en dalende levensstandaard een onvermijdelijkheid is zonder alternatief.

"De uiteindelijke overwinning van de 'wereldwijde politiestaat' is echter geen zekerheid. De toenemende afhankelijkheid van het systeem van geweld en repressie, in plaats van consensus of hervorming, is een Amerikaans sociologisch bewijs van zijn fundamentele zwakte.

In het begin van het boek betoogt Robinson dat, terwijl veel van de zogenaamde vierde industriële revolutie wordt gebruikt voor uitbuiting en het vergaren van winst, de technologie ervan kan worden ingezet om een wereld te scheppen met minder werk en meer overvloed voor iedereen. Dit klinkt utopisch, vooral wanneer de economische elite er alleen maar op uit is haar eigen macht te consolideren.

Een herstart van het kapitalisme opent de deur naar een duister en onstabiel tijdperk. Terwijl de magiërs van de markteconomie gezondheid en veiligheid voor iedereen beloven onder het masker van pseudo-menselijke filantropie, zal het grootste deel van de mensheid moeten leven in een wereld van dalende levensstandaard en verminderde sociale mobiliteit.

In plaats van het leven veiliger te maken, is de wereldwijde politiestaat actief ontworpen om sociale en economische rechtvaardigheid te belemmeren. Bankiers gebruiken het rentevirus als zondebok voor de laatste vijftig jaar wanbeheer en misbruik in de westerse economieën. Maar de elite van Davos is altijd bang voor een volksopstand die de kapitalisten de macht zou ontnemen om de collectieve toekomst te bepalen.