Een wapenstilstand in Koreaanse stijl om een einde te maken aan de gevechten in Oekraïne?

Een wapenstilstand in Koreaanse stijl om een einde te maken aan de gevechten in Oekraïne?

Giorgio Spagnol

Bron: http://www.ieri.be/fr/publications/wp/2024/avril/korean-style-armistice-end-fighting-ukraine

Voorwoord

De Russisch-Oekraïense oorlog dreigt het gebruikelijke patroon van andere conflicten tussen staten sinds 1946 te volgen: conventionele oorlogen duren gemiddeld meer dan tien jaar, als de gevechten in het eerste jaar niet beëindigd worden. Het meest waarschijnlijke einde is een bevroren conflict of een staakt-het-vuren, mogelijk eerder dan tien jaar, en misschien, na verloop van tijd, een onderhandelde wapenstilstand.

Nu het conflict tussen Rusland en Oekraïne aan zijn derde jaar begint, kunnen regelingen om de gevechten te beëindigen en de regionale stabiliteit te herstellen de "minst slechte" uitkomst zijn onder verre van ideale omstandigheden.

Daarom zou de oplossing van het Oekraïense conflict via een zuiver militaire wapenstilstand een haalbare optie kunnen zijn.

Huidige situatie

Vredesverdragen zijn zeldzaam geworden voor alle interstatelijke oorlogen sinds 1950. Het ergste scenario zou zijn als het Russisch-Oekraïense conflict een generale repetitie wordt voor een bredere Oost-West oorlog waarbij de VS en China betrokken zijn. Hoewel die uitkomst momenteel veel minder waarschijnlijk is dan een bevroren conflict of een staakt-het-vuren, kan het niet worden uitgesloten in een wereld waarin de grootmachten steeds meer verdeeld zijn.

Het Oekraïense conflict gaat zeker gepaard met een "grote tol aan lijden en bloedvergieten aan beide kanten" en zeer ernstige vernietiging van civiele goederen en productiemiddelen, met een enorm aantal vluchtelingen en ontheemden. Bovendien is de Russische invasie van Oekraïne na meer dan twee jaar van gevechten vastgelopen in een bloedige impasse. Beide landen blijven enorme middelen inzetten om grondgebied te winnen, maar hun overwinningen zijn zeldzaam en klein geworden en worden vaak snel weer teruggedraaid. Geen van beide partijen lijkt de middelen te hebben om een beslissende overwinning op het slagveld te behalen en beide lijden dagelijks onder zware verliezen. Vaak werken dergelijke situaties omstandigheden in de hand die de partijen ertoe aanzetten om te onderhandelen.

Militaire situatie

De oorlog tussen Rusland en Oekraïne lijkt een keerpunt te hebben bereikt, nu hij zijn derde jaar ingaat. Het tegenoffensief van Oekraïne is er niet in geslaagd om de Russische troepen terug te drijven of verloren gebied terug te winnen, ondanks de overweldigende steun van de VS en andere NAVO-landen. Het Russische leger heeft ook geen noemenswaardige vooruitgang geboekt in zijn pogingen om nog meer grondgebied in te nemen. Toch gaat de vernietiging van steden en dorpen en het verlies van mensenlevens door op een afschuwelijke en onaanvaardbare schaal.

De offensieven van Oekraïne zijn er niet in geslaagd om door de Russische verdediging heen te breken. In het beste geval is er een militaire patstelling ontstaan; in het slechtste geval staat Rusland klaar om verdere offensieve opmars te maken. Op dit moment, en waarschijnlijk ook in de nabije toekomst, heeft Oekraïne geen realistische vooruitzichten om zijn territoriale integriteit met geweld te herstellen.

De omvang, het militair-industriële complex en de menselijke en materiële hulpbronnen van Rusland overtreffen de mogelijkheden van Oekraïne. Dit verschil zou Rusland in staat kunnen stellen om niet alleen zijn posities in het oosten en zuiden van Oekraïne te behouden, maar ook om in het offensief te gaan.

Onder deze omstandigheden heeft Oekraïne geen andere keuze dan van een offensieve naar een defensieve militaire strategie over te schakelen en zich te richten op het consolideren van zijn greep op de 80 % van het land die onder controle van Kiev staat. Oekraïne moet de beschikbare mankracht en middelen inzetten om de linie te behouden, zodat Rusland niet kan oprukken op het slagveld.

Wapenstilstand zoals in Korea

Twee sleutelfactoren bepaalden de "bevriezing van de Koreaanse oorlog" en de uiteindelijke wapenstilstand van 1953, die sindsdien stand heeft gehouden. Ten eerste was er een militaire patstelling langs de 38e breedtegraad, de oorspronkelijke grens tussen Noord- en Zuid-Korea. Ten tweede wilden de grootmachten (China, de voormalige Sovjet-Unie en de VS) allemaal een einde aan de oorlog maken. De besprekingen over een wapenstilstand begonnen in juli 1951 en werden pas twee jaar later afgesloten met een overeenkomst.

Het bereiken van een succesvolle wapenstilstand om de Oekraïneoorlog te beëindigen zou vele maanden, zo niet jaren, in beslag nemen. Op dit moment overwegen Rusland en Oekraïne nog lang niet serieus om de gevechten te beëindigen. Poetin heeft er vertrouwen in: de Russische economie doet het goed ondanks de sancties en het slechte tegenoffensief van Oekraïne zou Poetin kunnen doen vermoeden dat Rusland erin zou kunnen slagen om meer gebied te veroveren in de vier oblasten - Donetsk, Kherson, Luhansk en Zaporizhzhia - die het Kremlin formeel heeft geannexeerd.

Poetin heeft onlangs de VS opgeroepen om vredesbesprekingen te beginnen waarbij Oekraïens grondgebied aan Rusland zou worden "afgestaan": een eis die door een president Trump zou kunnen worden geaccepteerd, maar hoogstwaarschijnlijk door Oekraïne en de meeste NAVO-leden zou worden afgewezen.

Men kan zich echter omstandigheden voorstellen waarin een wapenstilstand tot stand zou komen. Als er de komende jaren bijvoorbeeld weinig beweging op de grond is door zowel de Oekraïense als de Russische strijdkrachten, dan zouden beide partijen meer open kunnen staan voor een door onderhandelingen tot stand gekomen staakt-het-vuren, dat een stap zou kunnen zijn op weg naar een wapenstilstand die de steun heeft van NAVO-leden.

Voor de Oekraïners zou een wapenstilstand zoals in Korea nog steeds een moeilijke stap kunnen zijn, mocht Kiev niet in staat zijn om zijn verloren gebieden te heroveren. Een wapenstilstand die de controle over delen van de oostelijke, zuidelijke en Krim-gebieden opgeeft, zou gelijk kunnen staan aan het afstaan van deze gebieden aan Rusland.

Strijd of wapenstilstand?

Op dit moment lijkt voor de regeringen van beide landen doorgaan met vechten te verkiezen boven het vinden van een wapenstilstand, omdat ze zichzelf te veel hebben blootgesteld aan hun burgers voor "onmisbare" en "vitale" doelen in een verhaal dat steeds ideologischer is geworden. De Oekraïners kunnen de gebieden die Moskou wil annexeren niet zomaar opgeven terwijl ze die nog steeds kunnen verdedigen door te vechten.

Zelfs Rusland kan geen afstand doen van de beweegredenen die tot de invasie hebben geleid, zoals president Vladimir Poetin in zijn boodschap van 21 februari 2022 verklaarde.  In volledige overeenstemming met de regering voegde het patriarchaat van de Russisch-orthodoxe kerk afgelopen maart een spirituele en theologische dimensie toe aan het conflict, door te verklaren dat Rusland een echte "heilige oorlog" voert om zichzelf te verdedigen tegen het "globalisme en satanisme" die het Westen in hun greep houden.

Op basis van de huidige standpunten van de twee regeringen lijkt het duidelijk dat vredesonderhandelingen, of zelfs een wapenstilstand, onmogelijk te bereiken zijn zonder een fundamentele verandering in het politieke systeem van ten minste één van de twee regimes die aan de macht zijn, een vooruitzicht dat vandaag de dag ondenkbaar lijkt. Waarom dan geen zuiver militaire wapenstilstand?

En hier zou de "Koreaanse" optie in het spel kunnen komen, d.w.z. het overdragen aan het leger. Politici zouden aan militaire commando's kunnen delegeren om te onderhandelen over wat zij nooit zouden kunnen toegeven, om zo de sociale en economische voordelen van een wapenstilstand te verkrijgen zonder openlijk afstand te hoeven doen van hun maximale politieke aanspraken. Een staakt-het-vuren ondersteund door een overeengekomen wapenstilstand zou beide partijen aanzienlijke voordelen opleveren.

Zowel de Russische als de Oekraïense regering zouden nog steeds ontevreden zijn en zullen hun pogingen om hun politieke doelen te bereiken niet opgeven, maar ze zullen voorkomen dat ze verstrikt raken in een uitputtend en eindeloos gewapend conflict, of, nog erger, in de fatale escalatie ervan tot oncontroleerbare niveaus.

Het Koreaanse model

In april 1954 begon in Genève de conferentie "voor de eenmaking en pacificatie van het Koreaanse schiereiland" om de oorlog in Korea te beëindigen nadat op 26 april 1953 een wapenstilstand was getekend tussen de 16 landen van de internationale strijdkrachten en de USSR, China en de DVK.

De conferentie eindigde op 20 juli in een impasse vanwege de onherleidbare wil van beide partijen om de totale controle over het land te behouden. Hoewel de Conferentie van Genève mislukte en de staat van oorlog formeel nog steeds bestaat, is de wapenstilstand vandaag de dag nog steeds van kracht en heeft de ROK en de DVK in de loop der jaren in staat gesteld om zonder een grote oorlog naast elkaar te bestaan in een afwisseling van relatievormen en perspectieven.

Afspraken om toekomstige conflicten te vermijden

De Koreaanse wapenstilstand bewijst hoe moeilijk het is om van een wapenstilstand naar een vredesverdrag te gaan. De wapenstilstand zou dus geen definitieve regeling zijn, maar een duurzame stopzetting van de vijandelijkheden. De geschillen tussen Rusland en Oekraïne en tussen Rusland en het Westen zullen zeker blijven bestaan, waarschijnlijk voor onbepaalde tijd. Daarom kan het nuttig zijn om na te denken over hoe de wapenstilstand en vervolgovereenkomsten kunnen worden uitgebouwd om de bredere regionale orde in Europa en Eurazië te versterken. Het doel van die inspanning zou zijn om nieuwe, effectievere regelingen te vinden om toekomstige conflicten te vermijden door mechanismen en fora te bieden om verschillen te beheersen en conflicten te vermijden, niet om een soort convergentie tussen systemen te creëren of politieke geschillen op te lossen.

Het doel zou stabiliteit zijn, geen verzoening of gemeenschappelijke veiligheid. Het zou daarom wenselijk zijn om een bredere dialoog over regionale kwesties aan te gaan om de kans op toekomstige conflicten te verkleinen en bij te dragen aan regionale en mondiale stabiliteit. Een volledig inclusieve orde is niet langer plausibel, maar het is denkbaar dat er fragmentarisch overeenstemming wordt bereikt over verschillende normen, dialoogvormen en andere regelingen. Samen zouden dergelijke overeenkomsten de basis kunnen leggen voor regionale stabiliteit op de lange termijn.