Arctische concurrentie: verklaringen en realiteit

Arctische concurrentie: verklaringen en realiteit

Bron: https://katehon.com/ru/article/arkticheskaya-konkurenciya-deklaracii-i-realnost

VS probeert Rusland in te halen

In de zomer van 2020 begon de Amerikaanse president Donald Trump plotseling te praten over ijsbrekers. Hij zei dat "de VS nu de grootste ijsbreker ter wereld aan het bouwen is. Er zijn plannen om nog 10 ijsbrekers te bouwen. We hebben er maar één. Rusland heeft er 40, wij hebben er één."

De ijsbrekers werden opgenomen in de lijst van nieuwe defensie-aankopen, die volgens de president werden gefinancierd om "het gehele leger van de Verenigde Staten" opnieuw op te bouwen.

Na enige tijd stelden deskundigen over de hele wereld de vraag: waarom worden ijsbrekers beschouwd als defensiematerieel, terwijl hun primaire missies civiel van aard zijn? De ijsbrekers worden hoofdzakelijk gebruikt ter ondersteuning van onderzoekexpedities en toegang tot infrastructuur op de polen, en voor zoek- en reddingsoperaties in met ijs bedekte wateren.

Waarom zouden Amerikaanse ijsbrekers de grootste ter wereld moeten zijn? Is de groeiende "ijsbrekerwedloop" niet een symptoom van iets groters en duurzamer dan de wensen van voormalig president Trump? Het antwoord ligt in de combinatie van de bijzondere geografische en klimatologische aspecten die uniek zijn voor het Noordpoolgebied en de toenemende mondiale geopolitieke rivaliteit.

IJsbrekers als hoeksteen

Slechts enkele landen beschikken over operationele ijsbrekers, waaronder de Verenigde Staten, Rusland, China, Canada en Finland. De grootste en machtigste vloten zijn die van Rusland, Canada en Finland. De gemeenschappelijke noemer voor deze drie staten is dat zij met ijs bedekte kustgebieden op Arctische breedtegraden hebben.

Rusland en Canada in het bijzonder hebben uitgestrekte Arctische kusten, met bevolkingsgroepen erlangs, en verschillende behoeften aan ijsbrekers. Rusland verwacht ook een bruisende economische ontwikkeling in zijn Arctische gebieden vanwege de Arctische olie- en aardgasvoorraden en de scheepvaart op de Noordelijke Zeeroute. Ook hiervoor is een aanzienlijk aantal ijsbrekers nodig.

De VS en China hebben elk twee gedeeltelijk operationele ijsbrekers (in de VS onlangs omgedoopt tot "polar security boats") die missies uitvoeren in zowel het Noord- als het Zuidpoolgebied.

Uit het bovenstaande blijkt duidelijk dat ijsbrekers belangrijke functies vervullen op de hoogste breedtegraden van de aarde - dat wil zeggen in de koude, ijzige en besneeuwde streken van het noordpoolgebied en Antarctica. Ze zijn nodig om door het ijs te breken en de scheepvaartroutes op beide polen in stand te houden. Zij zijn de enige schepen die door metersdik zee-ijs kunnen varen, hoewel zelfs zij daar soms moeite mee hebben.

Hoewel het zee-ijs in de Noordelijke IJszee door de versnelde klimaatverandering drastisch afneemt (en ook de zeegebieden rond het Antarctische continent worden aangetast), blijft het ijsbreken noodzakelijk om de activiteit op de polen in stand te houden.

De Noordpool en Antarctica in de politiek

Het Noordpoolgebied verschilt van Antarctica in twee belangrijke en verwante opzichten: geografie en politiek. In pakkende bewoordingen: de Noordpool is "een oceaan omringd door continenten, terwijl Antarctica een continent is omringd door oceanen. Deze geografische verschillen hebben gevolgen voor de wijze waarop de politiek zich aan de polen ontwikkelt.

Antarctica is onbewoond, afgezien van het kleine aantal aanwezige wetenschappers, en valt onder het stelsel van het Antarctisch Verdrag van 1959, dat eerdere territoriale aanspraken ontmantelde en het continent tot een plaats voor wetenschappelijk onderzoek maakte, met uitsluiting van militaire activiteiten en de winning van hulpbronnen. Deze vreedzame politieke constellatie blijft momenteel ongewijzigd.

Anderzijds is het Noordpoolgebied niet onbewoond; er wonen bijna vier miljoen mensen die burgers zijn van de acht Arctische staten. De activiteiten in het Noordpoolgebied vallen onder een aantal internationale overeenkomsten, zoals het Verdrag van de Verenigde Naties inzake het recht van de zee (UNCLOS) en diverse samenwerkingsovereenkomsten tussen staten onder auspiciën van het belangrijkste intergouvernementele forum van de regio, de Arctische Raad.

Een groot deel van de zeebodem en de ondergrond van de Noordelijke IJszee wordt door een of meer Arctische staten geclaimd op grond van artikel 76 van UNCLOS. En wat belangrijk is, er is geen verdrag dat militaire activiteiten of de plaatsing van militaire faciliteiten in het Noordpoolgebied verbiedt.
Rivaliteit tussen grootmachten in het Noordpoolgebied

Er broeit een wereldwijde rivaliteit tussen de VS en China, waarbij ook Rusland betrokken is. Deze rivaliteit tussen grote mogendheden beïnvloedt in toenemende mate de politieke dynamiek in vele delen van de wereld, ook in het Noordpoolgebied, dat ondanks tientallen jaren van vreedzame samenwerking sinds het einde van de Koude Oorlog niet gebonden is aan een verdrag zoals dat voor Antarctica bestaat.

De voorbije jaren hebben de VS hun aandacht in toenemende mate gericht op het Noordpoolgebied, zowel diplomatiek, economisch als militair. Velen zijn echter van mening dat de VS wat betreft politieke aandacht, toewijzing van middelen en strategisch leiderschap op de hoogste regeringsniveaus iets te laat zijn gekomen met het Arctische vraagstuk.

De VS lopen nu duidelijk achter, vooral Rusland, wat betreft militaire infrastructuur, opleiding en uitrusting in het Noordpoolgebied. En dit is waar ijsbrekers hen kunnen helpen. Aangezien ijsbrekers niet alleen operationeel noodzakelijk zijn voor de poolgebieden, maar ook enigszins symbool staan voor de uitdagingen die inherent zijn aan het poolklimaat, zijn zij plotseling een doeltreffend middel geworden om de arctische capaciteiten en "arctisch-zijn" te demonstreren. Op deze manier worden ijsbrekers - ondanks hun grotendeels civiele taken - betrokken bij het Arctische hoofdstuk van een groeiende rivaliteit tussen grote mogendheden, die steeds meer van militaire aard wordt.

In deze rivaliteit is het duidelijkste teken dat ijsbrekers naast hun praktische functies een belangrijke symbolische rol krijgen toebedeeld, het wijdverspreide gesprek over een groeiende "ijsbrekerkloof". Echo's van de raketkloof van de Koude Oorlog zijn hier te horen. Het enthousiasme van voormalig president Trump voor ijsbrekers moet in het licht hiervan worden gezien; en de bouw van meer Amerikaanse ijsbrekers moet de VS helpen om in het Noordpoolgebied te concurreren met Rusland en China.

IJsbrekers worden opnieuw symbolen van de "harde macht" van de VS in het Noordpoolgebied, ook al is hun institutionele thuisbasis de Amerikaanse kustwacht en hebben zij in de praktijk voornamelijk opsporings- en reddingsopdrachten of ondersteuning van poolonderzoek.

De VS zijn echter nog ver verwijderd van de bestaande Arctische capaciteiten van Rusland, die voortdurend worden gemoderniseerd en verbeterd.