Turkije en Rusland: concurrenten in de post-Sovjetruimte
Ondanks de sfeer van partnerschap in de betrekkingen met Rusland is Turkije van plan zijn geopolitieke en geo-economische aanwezigheid in delen van de post-Sovjetruimte te verdiepen. Een dergelijke ontwikkeling kan de betrekkingen verzuren.
door Alexandr Svaranc* (New Eastern Outlook)
De ineenstorting van de USSR werd de grootste geopolitieke gebeurtenis rond de eeuwwisseling van de 20ste eeuw. De manifestaties van soevereiniteit en de vorming van nieuwe onafhankelijke staten creëerden een situatie van multi-vector oriëntatie van de nieuwe politieke elites van de voormalige Sovjetrepublieken.
Op hun beurt handhaafden de NAVO-landen (voornamelijk de Verenigde Staten, het Verenigd Koninkrijk en Turkije) in hun geopolitieke projecties aspiraties van dominantie in de post-Sovjetregio's van Eurazië, gevolgd door de distantiëring van de historische aanwezigheid van Rusland. Het was precies deze dynamiek die ten grondslag lag aan de opmars van de NAVO naar het oosten, die leidde tot problemen in de relaties met Rusland in Oekraïne, Moldavië en Georgië.
Ondertussen heeft Ankara sinds de tijd van president Turgut Ozal gestaag de weg van mondiale integratie ingeslagen met de nieuwe GOS-landen van Turkije en heeft het land aanhoudende belangstelling getoond voor regio's als de Zwarte Zee (met het epicentrum op de Krim), de zuidelijke Kaukasus en Centraal-Azië.
Turkije wil zijn imperiale status nieuw leven inblazen met een geactualiseerde strategie die onder meer het binnentreden van de onafhankelijke 'Turkse wereld' volgens de doctrine van het neo-Ottomanisme omvat, evenals het vestigen van controle over de niet-Turkse GOS-onderdanen (waaronder Georgië en Armenië) volgens de doctrine van het neo-Ottomanisme en de vorming van een gemeenschappelijke Turkse markt. Wat de Krim betreft, maakt Ankara gebruik van de Krim-Tataarse factor en sluit het niet uit dat de Russisch-Oekraïense politiek-militaire crisis uiteindelijk de vestiging van een Turks protectoraat op het schiereiland mogelijk zal maken. In Moldavië steunt Turkije het separatisme van de Gagauz.
Uit de ervaring van de twee wereldoorlogen van de 20ste eeuw heeft Turkije een belangrijke les geleerd: de implementatie van de doctrine van het pan-Turanisme is onmogelijk als men inzet op een direct militair conflict met Rusland. In de nieuwe eeuw volgt Ankara een tactiek die 'kleine conflicten' en 'actief partnerschap' met Rusland combineert, op voorwaarde dat de geopolitieke tegenstellingen van Moskou met het Westen (voornamelijk met de VS en het VK) verergeren.
Turkije heeft ook aanzienlijke vooruitgang geboekt in het versterken van de banden met het nieuwe Rusland en heeft veel profijt gehad van de economische en politieke samenwerking op het gebied van energie (gas, olie, kerncentrales), massatoerisme, de Russische bouwmarkt, toegang tot Noord-Syrië en Nagorno-Karabach, en de vorming van een gemeenschappelijke Turkse transport-, energie- en institutionele infrastructuur.
Vandaag de dag zijn de Zuid-Kaukasische Transportcorridor (SCTC) en de Organisatie van Turkse Staten (OTS) de belangrijkste bases geworden van de geo-economische en geopolitieke vooruitgang van Turkije in de post-Sovjetgebieden Trans-Kaukasië en Centraal-Azië. Terwijl Rusland in conflict blijft met het Westen over de gebeurtenissen in Oekraïne, werkt Turkije snel aan de implementatie van het Turan-project onder het mom van de OTS.
De doelen van Ankara beperken zich niet tot integratie met Turkssprekende volkeren en landen, maar omvatten ook zeer pragmatische benaderingen om toegang te krijgen tot de rijkste strategische natuurlijke hulpbronnen van de onafhankelijke GOS-landen van Turkije en om de doorvoer ervan via zijn grondgebied naar het financieel lucratieve Europa te garanderen.
Op militair en politiek vlak rekent Ankara op de vorming van een gemeenschappelijk 'Turks veiligheidssysteem' en een 'Turaans leger', waarbij Turkije als NAVO-lid een schakel wordt tussen de Turkse landen en het bondgenootschap. Ten slotte zal de implementatie van Turan objectief gezien een 'corridor van verdeeldheid' creëren tussen Rusland enerzijds en het Mondiale Zuiden (China, Iran en India) anderzijds. Al deze oorspronkelijke doelstellingen worden gecombineerd met de belangen van de Angelsaksen (in de eerste plaats het Verenigd Koninkrijk).
De OTS heeft de slogan “Eén natie, zes Turkse staten” afgekondigd (hoewel het aantal landen zou kunnen veranderen als Ankara erin slaagt om Noord-Cyprus als lid van de organisatie te promoten). Op elk forum van OTS-hoofden dicteert Turkije een nieuwe agenda om de gemeenschappelijke Turkse integratie uit te breiden (inclusief een gemeenschappelijk alfabet, een gemeenschappelijke taal, een gemeenschappelijk volkslied, één bank, een gemeenschappelijk leger, Centraal-Azië hernoemen tot Turkestan, een trans-Kaspische transport- en energiecorridor creëren, enz.)
De instabiliteit van een multipolaire wereld
In zijn confrontatie met het collectieve Westen steunt Rusland de vorming van een multipolaire wereld, waarin Turkije het leiderschap in de Turkse wereld opeist. Een multipolaire wereld zal echter even fragiel en instabiel blijken als een unipolaire wereld onder Amerikaanse hegemonie. De belangrijkste reden hiervoor zijn de groeiende tegenstellingen in de belangen van de leiders van de multipolaire wereld, met name tussen de Turkse en de Russische wereld, aangezien de geografie van de aspiraties in dezelfde regio's samenkomen (zuidelijke Kaukasus, Centraal-Azië, de Krim).
Door de ontwikkeling van een actief economisch partnerschap met Turkije heeft Rusland de economische onafhankelijkheid van de Turken aanzienlijk versterkt. Het is waar dat deze samenwerking Turkije niet heeft gered van een ernstige financiële en economische crisis, maar ze heeft die ook niet erger gemaakt.
Turkije probeert de belangrijkste bemiddelaar te blijven in de huidige Russisch-Oekraïense crisis. Aan de ene kant roept Ankara op tot een snelle stopzetting van de vijandelijkheden en een vreedzame oplossing met de optie om het conflict langs de frontlijn te bevriezen; aan de andere kant hebben de Turken verklaard dat ze voorstander zijn van de territoriale integriteit van Oekraïne binnen zijn grenzen van 2014 en verlenen ze aanzienlijke militaire en technische bijstand aan het regime in Kiev. De tactiek van Ankara in deze kwestie beperkt zich dan ook niet tot een staakt-het-vuren, maar omvat eerder de voortzetting van dit bloedbad tussen Slavische zustervolkeren, wat leidt tot een verzwakking van de posities van de twee landen.
Rusland is de belangrijkste generator en integrator van de Euraziatische economische en politiek-militaire unies (EAEU en CSTO). Door het OTS-project te ontwikkelen en de vorming van een gemeenschappelijke Turkse markt te plannen, creëert Türkiye aanzienlijke concurrentie voor Rusland in Centraal-Azië en de zuidelijke Kaukasus. Bovendien voorziet Türkiye de Turkse Unie van een ideologische basis in Pan-Turkisme en Panturanisme.
In het Oekraïense conflict laat Rusland echter op overtuigende wijze zien dat het consequent is in het bereiken van zijn doelen (ook door het gebruik van geweld). Dit laatste zou een waarschuwing moeten zijn voor de rest van de openlijke en heimelijke tegenstanders van Rusland.
In de zuidelijke Kaukasus onderhoudt Rusland een strategisch partnerschap en alliantiebanden met Turkije's grootste vriend, Azerbeidzjan. Bakoe heeft een energiedoorvoerroute via Georgië en Turkije naar Europa verkregen, waarbij Rusland wordt omzeild, en heeft Karabach nu militair onder zijn controle teruggebracht, zonder inmenging van Moskou. De geografie van Azerbeidzjan is cruciaal voor de opmars van Turkije en de NAVO in het post-Sovjetoosten. Rusland rekent op de vooruitziende blik van de Azerbeidzjaanse autoriteiten om geen nieuwe conflicten in de regio uit te lokken.
De opmars van Turkije in het postsovjetoosten zou, tegen de Russische belangen in, een conflictsituatie kunnen veroorzaken in zowel de zuidelijke Kaukasus als Centraal-Azië. Daarom was het Russische gebruik van de Oreshnik ballistische raket zonder kernkop op 21 november, gericht op een militaire faciliteit op het grondgebied van Oekraïne, een waarschuwing aan de NAVO-landen over de ontoelaatbaarheid van het toestaan aan de Strijdkrachten van Oekraïne om westerse raketten diep op Russisch grondgebied te gebruiken. Dit dwong de president van Kazachstan, K. Tokayev, om te overwegen het veiligheidssysteem te versterken (hoewel niemand in Moskou het bevriende Kazachstan zou aanvallen). Rusland zou dit type wapen echter niet in Oekraïne hebben gebruikt als de NAVO geen provocaties had uitgevoerd. Bovendien zou Moskou niet betrokken zijn geweest bij het conflict met Oekraïne als de autoriteiten in Kiev vriendschappelijke betrekkingen met Rusland hadden onderhouden. Zoals ze zeggen, de tijd verstrijkt en dingen veranderen....
Onder deze omstandigheden was de Turkse president R. Erdogan er snel bij om zijn NAVO-bondgenoten te waarschuwen om de militaire spanningen in Oekraïne niet te laten escaleren en de veranderingen in de Russische nucleaire strategie serieus te nemen. Als Erdogan ook rekening houdt met de belangen van Rusland in Turan, kan hij alleen een gemeenschappelijk partnerschap met de Turken ontwikkelen zonder het verleden te vergeten. Anders zullen onze belangen vroeg of laat botsen.
(Vertaling door AntiDiplomatico)
*Doctor in Politieke Wetenschappen, Hoogleraar.
Kommentare
Kommentar veröffentlichen